Τα κείμενα που ακολουθούν αφορούν τόσο στην δουλειά που μπορεί να κάνει ένας θεραπευτής όταν βρίσκεται «Σε Αποστολή» με κάποιον ανθρωπιστικό μη κυβερνητικό οργανισμό (ΜΚΟ), όσο και στα κίνητρα της συμμετοχής και στις εντυπώσεις που αποκομίζει κανείς από αυτή την διαδικασία.
Γράφτηκαν μετά τη συμμετοχή του υπεύθυνου του κέντρου φυσικοθεραπείας UtilisMotus® σε τέσσερις ανθρωπιστικές αποστολές.
Γιατί αποστολές?
Ένα ερώτημα που μπαίνει κάθε φορά που έρχεται η συζήτηση...
- Μα, η σωστή ερώτηση είναι «Γιατί Όχι Αποστολές;»
Η συμμετοχή σε μια αποστολή με έναν ανθρωπιστικό οργανισμό, είναι ίσως ένα από τα πιο δημιουργικά, πιο όμορφα, πιο σημαντικά πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς. Είναι τόσα εκείνα που μαθαίνει και εκείνα που βιώνει, που δύσκολα συγκρίνονται με τη γνωστή καθημερινότητα.
Τα πάντα είναι διαφορετικά και μεγεθυμένα. Οι προκλήσεις και οι παραστάσεις είναι τέτοιες, που κινητοποιούν ολόκληρο τον οργανισμό σε επίπεδο φυσικό, ψυχολογικό και διανοητικό, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να βρίσκεται σε κατάσταση διαρκούς εγρήγορσης.
Τί είναι μια αποστολή;
Είναι η στιγμή που παύει κάποιος να παρακολουθεί τα γεγονότα από τα δελτία των ειδήσεων και αποφασίζει να συμμετάσχει σε αυτά. Είναι η στιγμή τής πρωτοβουλίας.
Στις χώρες αυτές είναι τόσες οι ανάγκες, που το ατομικό «Εγώ» μηδενίζεται, και ο άνθρωπος νοιάζεται περισσότερο για το πώς θα γίνει χρήσιμος για τους άλλους. Είναι η πρόκληση που νιώθει όποιος προσπαθεί να εφαρμόσει τις γνώσεις του με υποτυπώδη μέσα, και να διδάξει τα όσα ξέρει, σύντομα, σε ανθρώπους που δεν γνωρίζει, σε μία άλλη γλώσσα, με τέτοιο τρόπο, ώστε οι άνθρωποι να τα χρησιμοποιήσουν και να γίνουν πιο αποτελεσματικοί στη δουλειά τους.
Και τί μαθαίνει κανείς σε μια αποστολή;
Κατ' αρχήν, μαθαίνει να σέβεται. Τους ανθρώπους, τις συνήθειες και την κουλτούρα εκείνων που συναντά. Μαθαίνει να ζει μαζί τους και να αλληλεπιδρά. Να αποστασιοποιείται από τις ρίζες του και τις παραδόσεις του, και να βλέπει πέρα απ' τον εαυτό του. Μαθαίνει να αναγνωρίζει τις συνέπειες των πράξεών του.
Πιο πολύ απ' όλα, εκείνο που μαθαίνει κανείς, είναι να είναι ταπεινός. Διότι καταλαβαίνει πόσο ασήμαντος είναι σ' αυτόν τον κόσμο. Μια στιγμή μόνο, κάποια χρόνια ζωής στην ιστορία του άπειρου, μια μικρή κουκίδα, ένας κόκκος άμμου σε μια απέραντη παραλία, μια ματιά στον ορίζοντα.
Μετά, έρχεται η στιγμή τής ευθύνης. Αυτού που πρέπει να κάνεις πράξη. Η στιγμή τής πρωτοβουλίας. Διότι οι ανάγκες είναι εκεί, είναι υπαρκτές, και είναι μπροστά σου. Κι εσύ, ή μπορείς, ή δε μπορείς να κανείς κάτι. Μα σίγουρα, δε μπορείς να παραβλέψεις, δε μπορείς να πεις πως «αυτό» δεν υπήρξε.
Τί έχει μια αποστολή;
«Απομυθοποίηση». Νομίζω πως είναι μια λέξη που περιγράφει τα όσα συμβαίνουν στη ψυχή εκείνου που είναι «σε αποστολή». Μα έχει και το χαμόγελο ενός παιδιού που σου δίνει κουράγιο να συνεχίσεις.
Έχει συναίσθημα. Εκείνο που συμβαίνει στις αποστολές είναι ότι αυτό το «πράγμα» πιάνει τόπο, γίνεται υπαρκτό, αποκτά ύλη και γίνεται κίνητρο.
Έχει και λογική. Διότι το συναίσθημα πρέπει να πραγματωθεί. Διότι χρειάζεται κανείς ένα εργαλείο να επικοινωνεί και να κάνει πράξεις.
Σε μια αποστολή, υπάρχει το ενδεχόμενο να βρεθεί κανείς αντιμέτωπος με την «αλήθεια του».
Αρμενία, 1996-97
Ο σεισμός που έγινε τον Δεκέμβρη τού 1989 είχε ως αποτέλεσμα τον άμεσο θάνατο 30.000 ανθρώπων. Οι ζημίες που προκλήθηκαν στις εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, είχαν σαν αποτέλεσμα την απώλεια άλλων 30.000 από το κρύο και την πείνα τον χειμώνα που ακολούθησε. Το κράτος κατέρρευσε, έμεινε δύο χρόνια χωρίς ηλεκτροδότηση, και ξένοι οργανισμοί ήρθαν εδώ να παράσχουν την υποστήριξή τους. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ήταν από τους πρώτους που έφτασαν στην περιοχή.
Το Ελληνικό τμήμα τής οργάνωσης ανέλαβε την υποστήριξη τού ιδρύματος «Mangatoon - το σπίτι τού παιδιού» για άτομα με αναπηρία 0-6 ετών. Όταν η οργάνωση ασχολήθηκε με το ίδρυμα, αυτό λειτουργούσε σε containers. Το πρώτο πράγμα που έπρεπε να αντιμετωπισθεί, ήταν η παιδική θνησιμότητα. Σημαντική βοήθεια προσέφερε ένας σουηδικός οργανισμός για την αποκατάσταση τού κτιρίου, ενώ οι ΓΧΣ ανέλαβαν τη λειτουργία τού ιδρύματος.
Στο τέλος τού προγράμματος, το 1996, η συμβολή τής φυσικοθεραπείας αφορούσε στην εκπαίδευση τού προσωπικού και στην κατασκευή παιχνιδιών αποκατάστασης, που θα βοηθούσαν τα παιδιά να κινηθούν μέσα από το παιχνίδι.
Παρουσιάστηκε όμως η ανάγκη για εξειδικευμένο ντόπιο προσωπικό, που θα συνέχιζε το θεραπευτικό έργο μετά την αναχώρησή μας. Επιλέχθηκαν δύο θεραπευτές από το ίδρυμα που τα καλοκαίρια του 1997 και 1998 ταξίδεψαν ως την Ελλάδα ώστε να εκπαιδευτούν. Η Ελληνική Εταιρία Νευροεξελικτικής Αγωγής παρείχε την εκπαίδευση NDT-Bobath, το ΤΕΙ Θεσσαλονίκης τη φιλοξενία των θεραπευτών στη φοιτητική εστία, η Αρμένικη Εκκλησία της Ελλάδας τη μετάφραση και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα Ελλάδας την οικονομική υποστήριξη για την ολοκλήρωση του έργου.
Οι Κάτοικοι
Η Αρμενία είναι ένα από τα αρχαιότερα κράτη στον δυτικό κόσμο, που συνεχίζει να διατηρεί την ύπαρξή του. Αυτό οφείλεται στο υψηλό ένστικτο αυτοσυντήρησης που διαθέτουν οι κάτοικοι τής χώρας. Την επόμενη χρονιά από τον σεισμό, σημειώθηκε 50% αύξηση τού ρυθμού των γεννήσεων.
Ο ρυθμός αυτός διατηρήθηκε για δύο χρόνια, ώσπου οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν τη δυσκολία να ανατραφεί η οικογένειά τους στις οικονομικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την καταστροφή. Το επόμενο διάστημα ο ρυθμός των γεννήσεων έπεσε στο ποσοστό που υπήρχε πριν το σεισμό.
Το 1996 οι μνήμες ήταν ακόμα νωπές. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό, ήταν το βλέμμα των ανθρώπων. Απώλεια 50-60.000 ανθρώπων σε μια πόλη 300.000, σημαίνει πως δεν υπήρξε κανείς που να μην έχει χάσει συγγενή ή φίλο. Το Βλέμμα των ενηλίκων που αντιμετώπισαν αυτή την κατάσταση έγινε τραχύ, σχεδόν παγωμένο, και απέκτησε τη δύναμη τής επιβίωσης. Τα παιδιά κουβαλούσαν μέσα τους την ελπίδα. Σε κοιτούσαν βαθιά μέσα στα μάτια με το βλέμμα των ενηλίκων, χαμογελούσαν πλατιά και σου έλεγαν: «Θέλεις να παίξουμε;».
Στην Αρμενία υπάρχει ένα ρητό που περιγράφει τη στάση των ανθρώπων. Στην τοπική γλώσσα, "Antkar Hagan" σημαίνει «Φτωχός αλλά Περήφανος».
Αυτή ακριβώς την περηφάνια συναντά κανείς σε όλες του τις συναναστροφές με τους κατοίκους αυτής της χώρας.
Λωρίδα της Γάζας, Παλαιστίνη, 1998
Στη Λωρίδα τής Γάζας, το 73% των κατοίκων είναι πρόσφυγες. Το 48% κάτω των 14 ετών, το 75% κάτω των 25. Με μέσο όρο 8 παιδιά ανά οικογένεια, η Γάζα μοιάζει με μια υπαίθρια παιδούπολη. Είναι προφανές ότι από την κρίση που μαστίζει τα τελευταία χρόνια την περιοχή, οι πρώτες ομάδες που πλήττονται είναι τα Άτομα με Αναπηρία.
Παροχές Υγείας:
Τουλάχιστον 1.100 τοπικοί σύλλογοι και σωματεία σε συνεργασία με διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις, διαθέτουν άνω του 15% των παροχών υγείας σε όλες τις βαθμίδες. 35% παρέχεται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και 50% από το επίσημο κράτος με χρηματοδότηση από άλλες χώρες.
Στην Παλαιστίνη, οι "Γιατροί Χωρίς Σύνορα Ελλάδας" συμμετέχουν στην αντιμετώπιση των αναπηριών, οργανώνοντας ένα Πρόγραμμα Αποκατάστασης Βασισμένο στην Κοινότητα. Η διεθνής ονομασία του προγράμματος είναι Community-Based Rehabilitation (CBR) .
Το CBR διατυπώθηκε από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αναπηρία με τη βοήθεια τής τοπικής κοινωνίας.
Πρόκειται για μια στρατηγική ολόπλευρης αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκύπτουν από μια δυσλειτουργία σε οποιοδήποτε σύστημα τού ανθρώπινου οργανισμού.
Βασίζεται στην παροχή βοήθειας στο σπίτι, στην εκπαίδευση της οικογένειας ώστε να αναλάβει θεραπευτικό ρόλο, στη διαμόρφωση τού περιβάλλοντος ώστε αυτό να γίνει λειτουργικό και αποδοτικό, και στην εκπαίδευση τής κοινωνίας για να αποδεχθεί την αναπηρία «χωρίς ντροπή».
Σημεία κλειδιά του προγράμματος, είναι ο Κοινωνικός Εργάτης Αποκατάστασης, που έχει το ρόλο υποστηρικτή τής οικογένειας, και ο εθελοντισμός. Υπάρχει μια αθρόα μεταφορά γνώσης σχετικά με τις δυσλειτουργίες και τις δεξιότητες τής αποκατάστασης προς τα άτομα, τις οικογένειές τους και το ευρύτερο περιβάλλον τους. Εκείνο που τελικά συμβαίνει, είναι ότι η οικογένεια λαμβάνει μια "αθρόα εισροή βοήθειας" προκειμένου να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκύπτουν από μια δυσλειτουργία.
Στην Παλαιστίνη, τέτοιου τύπου προγράμματα, ξεκίνησαν το 1990 από τον Σουηδικό οργανισμό Diaconia, σε συνεργασία με τοπικούς συλλόγους. Οι Γιατροί χωρίς Σύνορα δραστηριοποιούνται σε 8 χωριά, ανατολικά του Κχαν Γιουνις με πληθυσμό 74.000 κατοίκων. Η ομάδα αποτελείται από 7 κοινωνικούς εργάτες αποκατάστασης, έναν διοικητικό, μια γραμματέα και έναν οδηγό. Τα Μέλη προέρχονται από διαφορετικές ειδικότητες και τρεις από αυτούς έχουν κινητικό πρόβλημα.
Οι Κάτοικοι
Για τους κατοίκους τής Μέσης Ανατολής τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Ποτέ δεν ήταν. Είναι ένας τόπος που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον όλου του κόσμου, μιας και ο πόλεμος, στην πραγματικότητα, δεν έχει σταματήσει ποτέ. Οι ενδιαφερόμενες ομάδες είναι πολλές και τα κίνητρα δύσκολο να κατανοηθούν, ακόμα και από τους πιο εξοικειωμένους.
Ειδικότερα η Λωρίδα τής Γάζας, μοιάζει με μεγάλη φυλακή, αφού είναι πρακτικά αδύνατο για τους ντόπιους να ταξιδέψουν έξω από αυτή. Η ζωή στους προσφυγικούς καταυλισμούς δυσκολεύει από την έλλειψη ύδρευσης και αποχέτευσης, ενώ η ανεργία και η φτώχια κάνουν την προσδοκία για μια καλύτερη ζωή ανύπαρκτη.
Οι κάτοικοι στους καταυλισμούς είναι φιλόξενοι και χαμογελαστοί, περήφανοι για την καταγωγή τους, αγανακτισμένοι και ανήμποροι να αντιδράσουν. Τα παιδιά όμως συνεχίζουν να χαμογελούν, να τραγουδούν και να παίζουν μ' έναν τρόπο σχεδόν άγνωστο στον ανεπτυγμένο κόσμο. Η Γάζα είναι ένας τόπος όπου μπορεί κάποιος να καταλάβει πόσο σημαντικό είναι το χαμόγελο και το ευθύ βλέμμα ενός παιδιού.
Βόρειο Ιράκ, Ιρακινό Κουρδιστάν, 2000 - 2001
Η πρώτη αποστολή στο Ιρακινό Κουρδιστάν πραγματοποιήθηκε από τον Φεβρουάριο έως και τον Αύγουστο του 2000, ενώ η δεύτερη από τον Δεκέμβριο του 2000 έως και τον Απρίλιο του 2001, με τον Ιταλικό οργανισμό «EMERGENCY» (info: www.emergency.it ), που ιδρύθηκε το 1994 και παρέχει χειρουργική φροντίδα και αποκατάσταση σε θύματα πολέμου.
Η περιοχή τής Μέσης Ανατολής ήταν τμήμα τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τη λήξη τού πολέμου, η Μεγάλη Βρετανία ανέλαβε τη διοίκηση τής περιοχής ως τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου με την αναχώρησή της παρέδωσε τη διοίκηση στις τοπικές εθνότητες. Από τον τεχνικό σχεδιασμό των συνόρων «Επί Χάρτου» δημιουργήθηκαν το σημερινό Ιράκ, η Ιορδανία, η Συρία και σχεδιάστηκαν τα όρια των υπολοίπων κρατών.
Στην περιοχή τού Βορείου Ιράκ, της Νοτιοανατολικής Τουρκίας, της Ανατολικής Συρίας και του Δυτικού Ιράν, ζουν συνολικά 25 εκατομμύρια Κούρδων, οι οποίοι αποτελούν μία από τις τελευταίες εθνότητες του πλανήτη που δεν έχει δικό της κράτος.
Μετά τον πρώτο πόλεμο τού Κόλπου, δημιουργήθηκε στο Βόρειο Ιράκ, πάνω από τον 42ο παράλληλο, η «ζώνη απαγόρευσης πτήσεων» για τα μαχητικά τής Ιρακινής κυβέρνησης, και δόθηκε σχετική αυτονομία στα 5 εκ. Κούρδων που ζουν στην περιοχή που άλλοτε ήταν ο «δρόμος του μεταξιού». Την αυτονομία διαδέχτηκε ο εμφύλιος.
Οι νάρκες βρίσκονται σε όλες τις περιοχές που είναι κοντά στα σύνορα: κοντά στα χωριά, στα σχολεία ή στα ακαλλιέργητα χωράφια. Πιθανώς να φτάνουν και τα 15-17 εκατομμύρια (!), για τα μόλις 5 εκατομμύρια κατοίκων τής περιοχής. Τα όπλα υπάρχουν με τη συχνότητα που υπάρχουν στη χώρα μας τα κινητά τηλέφωνα, και είναι χρήσιμα κατά την επίλυση των καθημερινών διαφορών. Σχεδόν αποτελούν βασικό αξεσουάρ τής καθημερινής περιβολής.Το σύστημα υγείας είναι υποτυπώδες, όπως βέβαια και κάθε άλλη δημόσια δομή, στη χώρα που άλλοτε ήταν η δεύτερη πλουσιότερη στον κόσμο.
"EMERGENCY"
Ο ανθρωπιστικός μη κυβερνητικός οργανισμός EMERGENCY δημιουργήθηκε από τον χειρουργό Gino Strada, που εργαζόταν στον Ερυθρό Σταυρό, όταν το 1994 ξεκίνησε με μια ομάδα υποστηρικτών, δύο Jeep και βασικό ιατρικό εξοπλισμό, να δημιουργήσει ένα χειρουργικό κέντρο στο Βόρειο Ιράκ.Το 2002, η δραστηριότητα του οργανισμού αφορούσε σε δύο Χειρουργικά Κέντρα για θύματα πόλεμου, δυναμικότητας 100 κλινών με μέση πληρότητα 80% το καθένα, ένα Κέντρο Αποκατάστασης και 17 περιφερειακούς σταθμούς πρώτων βοηθειών.
Στα νοσοκομεία στο Erbil και τη Sulaimaniya απαγορεύεται η οπλοφορία, και ο σωματικός έλεγχος είναι απαραίτητος για όλους τούς επισκέπτες. Τα νοσοκομεία αυτά περιελάμβαναν τμήμα επειγόντων και εξωτερικών ιατρείων, αίθουσες χειρουργείων, μονάδα εντατικής θεραπείας, πτέρυγες για άνδρες, για γυναίκες και για παιδιά με εγκαύματα, μονάδα κακώσεων νωτιαίου μυελού και φυσικοθεραπευτήριο.
Η Φυσικοθεραπεία παρέχεται από ομάδα ντόπιων θεραπευτών που έχουν εκπαιδευτεί από ξένους εθελοντές. Επίκεντρο των δραστηριοτήτων είναι το άτομο και η όσο το δυνατόν πληρέστερη και συντομότερη ανεξαρτητοποίησή του. Ο εξοπλισμός αποκατάστασης βασίζεται σε πολύ απλά υλικά, ενώ η αποδοτικότητα των προγραμμάτων παραμένει ιδιαίτερα υψηλή.
Ο «Προσανατολισμός στην Αποκατάσταση» που υιοθετήσαμε στο νοσοκομείο της Sulaimaniya, με βοηθήματα βάδισης και εκπαίδευση του νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού, στοχεύει στην πληρέστερη ανεξαρτητοποίηση τού ατόμου και επεκτείνει τις δραστηριότητες τής φυσικοθεραπείας.
Στην μονάδα κακώσεων νωτιαίου μυελού, η θεραπευτική ομάδα στελεχώνεται και από έμπειρους χρήστες τροχοκαρέκλας για την εκπαίδευση στην αυτοεξυπηρέτηση. Η μέση διάρκεια θεραπευτικού προγράμματος είναι 10-12 εβδομάδες, με έμφαση στη διδασκαλία και την ανεξαρτητοποίηση. Μαζί με τον θεραπευόμενο υποδεχόμαστε και έναν συγγενή, ο οποίος εκπαιδεύεται στην εκτέλεση παθητικών κινήσεων και βασικών δεξιοτήτων αποκατάστασης. Με το τέλος τής περιόδου, γίνεται εγγραφή στη λίστα αναμονής για επανεισαγωγή μετά από 8-10 μήνες, και λαμβάνεται μέριμνα για την τροποποίηση τής οικίας προκειμένου να γίνει προσπελάσιμη.
Η Μονάδα Εγκαυμάτων για παιδιά έως 12 ετών, δέχεται περίπου 50 εισαγωγές το μήνα. Τα εγκαύματα είναι τόσο τακτικά λόγω των συνθηκών διαβίωσης στην περιοχή. Παρέχεται εκπαίδευση ενός γονέα για την εφαρμογή απλών τεχνικών κινησιοθεραπείας.
Στο κέντρο αποκατάστασης εφαρμόζονται περίπου 45 προθέσεις άνω και κάτω άκρων το μήνα, και παρέχεται επαγγελματική εκπαίδευση. Με το τέλος τής επαγγελματικής εκπαίδευσης, συχνά παρέχεται οικονομική υποστήριξη, προκειμένου τα άτομα να ξεκινήσουν μια δική τους δουλειά.
Στις φωτογραφίες μπορείτε να δείτε εικόνες από έναν ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ παλαιών ασθενών μας. ("Παίζουμε Ποδόσφαιρο;")
Οι άνθρωποι στο νοσοκομείο
Τα περιστατικά που συναντά κανείς σε ένα νοσοκομείο για θύματα πολέμου είναι δύσκολο να περιγραφούν με λόγια. Πρόκειται για εκτεταμένα τραύματα από νάρκες ή σφαίρες που έχουν σαν αποτέλεσμα την απώλεια κάποιου μέλους τού σώματος, ή εκτεταμένη βλάβη σε κάποιον ιστό. Ακρωτηριασμοί, κατάγματα, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, κακώσεις νωτιαίου μυελού και εγκαύματα.
«Θύμα Πολέμου» μπορεί να είναι ένα παιδί που έπαιζε στους αγρούς, ένας βοσκός, ή ένας εργάτης.
Παρ' όλ' αυτά, το περιβάλλον τού νοσοκομείου ενώ ήταν σκληρό, δεν ήταν θλιβερό. Τις ώρες των επισκέψεων, οι συγγενείς και οι φίλοι, σχημάτιζαν ουρές των 40 ή και 50 ατόμων. Δεν πρόσφεραν κάτι υλικό αυτοί οι άνθρωποι. Ήταν όμως εκεί για να συμπαρασταθούν και να μοιραστούν την αγωνία, τον πόνο και τις συνέπειες τού τραυματισμού. Σε τέτοιες στιγμές ένιωθε κανείς την αμέριστη συμπαράσταση τού περιβάλλοντος.
Το προσωπικό τού νοσοκομείου έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε, με στοιχειώδη μέσα και υποδειγματική συμπεριφορά. Ενδεικτικό των παρεχομένων ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών είναι τα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά μετεγχειρητικών επιπλοκών καθώς και η πλήρης απουσία κατακλίσεων, ακόμα και σε μακρόχρονη παραμονή, στη μονάδα κακώσεων νωτιαίου μυελού.
Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το ότι, σε αυτές τις συνθήκες, η θλίψη που συναντά κανείς είναι ανύπαρκτη, ειδικά αν συγκριθεί με αυτήν του ανεπτυγμένου κόσμου, όπου, ενώ τα βασικά προβλήματα έχουν λυθεί, η ματαιοδοξία έχει γίνει καθημερινότητα. Το ότι η ζωή είναι πολύτιμη, το μαθαίνει κανείς αλλιώς σε ένα νοσοκομείο για θύματα πολέμου. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον μπορεί κάποιος να κατανοήσει πλήρως πόσο μικρή είναι η ζωή μας για να την κάνουμε θλιβερή, και πως όταν η θλίψη γίνεται συστατικό των ανθρωπίνων σχέσεων, ματαιώνει τον βασικό λόγο τής ύπαρξής τους.